Oranje Nassau maakt leren zichtbaar
Op de trap in de hal leren Lisa, Noa en Bibi de tafels van 4, 5 en 6. Op iedere trede een getal hoger, tot de tien. Of het werkt? “Ja hoor”, roepen ze in koor. “De tafels zitten dan beter in je hoofd”, verklaart Noa. “En het is veel leuker”, zegt Bibi. De meiden zitten in groep 5. Juf Patricia, leerkracht van groep 5/6, licht toe: “Op vrijdag mogen ze zelf bepalen waar ze aan werken. Ieder kind heeft een eigen doelenboekje, een soort portfolio, en daar staan de doelen in waaraan ze moeten werken. Ze mogen zelf bepalen hoe ze die doelen willen halen.”
Annette Hesseling, directeur van de Oranje Nassau: “Deze manier van werken heet Leren zichtbaar maken. Je maakt samen met de leerlingen het leerproces zichtbaar: Waar ben ik in mijn ontwikkeling? Waar wil ik naar toe? Hoe zet ik de volgende stap?”
Op school worden prestaties hoger als leerkrachten het leren kunnen zien door de ogen van hun leerlingen. Zeker als die leerlingen de regie over hun leerproces gaan voeren. Zij zijn immers zelf aan zet en maken eigen keuzes. Waarom doe ik dit en waarvoor? Het Leren zichtbaar maken en de impact daarvan is de kernboodschap van een grootschalig onderzoek van John Hattie, een onderwijswetenschapper uit Nieuw-Zeeland. Hij richt zich op de leraar die actief bezig is met zijn leerlingen: wat doen ze, met welk resultaat en wat kunnen leraar en leerlingen doen om zich nog beter te ontwikkelen?
Eigen doelen
Patricia wijst naar de muur met succescriteria waarop kreten staan die nodig zijn om goed te kunnen leren. “Deze criteria heeft de klas gezamenlijk opgesteld; het zijn de voorwaarden om goed aan hun eigen doelen te kunnen werken. Net als een kok ingrediënten nodig heeft om goed te kunnen koken”, verklaart ze. “De kinderen houden elkaar eraan. Zo kunnen ze ook op de gang werken zonder toezicht.”
De algemene doelen op het gebied van rekenen, spelling en lezen zijn over het hele jaar verdeeld. “Iedereen moet leren klokkijken”, illustreert Patricia, “ken je alle onderdelen hiervan dan zijn deze doelen behaald en zie je in de map van de leerling stickers of stempels staan.
Jason en Senne uit de combinatiegroep 2/3 laten hun doelenmap zien. Jason heeft met klokkijken de uren en de halfuren al onder de knie. Zichtbaar trots laat hij de stickers van deze behaalde doelen zien. Ook heeft hij een letterdiploma gehaald. “Welke letter je weet, moet je inkleuren”, legt hij uit.
Senne wil graag leren lezen. Zij heeft hiervoor haar eigen doelen verwoord. “Ontzettend knap”, meent Annette, “want ze zit pas in groep 2. Ze heeft doelen uit groep 3 die ze zelf in haar hoofd heeft zitten. “Hiervoor moet je als leerkracht leren loslaten. Er vooral niet bovenop willen zitten. Help leerlingen hun eigen leraar te worden. Dit kan alleen als je een goede leerkracht bent.”
Leerkracht leert ook
“Hoe ziet een goede leerkracht er dan uit hebben we ook gevraagd aan de leerlingen, leerkrachten en ouders. In de hal van de school hangt dit in een grote mindmap. Ook de leerlingen noemden dit feilloos op”, aldus Annette.
“Leren zichtbaar maken voor de leerling én voor de leraar, daar gaat het om”, zegt Hattie in één van zijn boeken. Ook de leraar leert volgens Hattie. Monitoren, feedback geven, vertrouwen creëren … het is iets dat elke leraar kan leren volgens hem. “Nodig is een sfeer van vertrouwen die ervoor zorgt dat feedback niet als frustrerend maar als lerend wordt ervaren.”
Volgens Hattie is feedback die de leraar ontvangt over wat leerlingen wel en niet kunnen krachtiger dan de feedback die leraren zelf geven aan hun leerlingen.
Effect op het leren
Iedere leerling op de Oranje Nassau heeft met de leerkracht een reflectiegesprek over het doel waar zij naartoe willen. Annette: “Kinderen kunnen heel gericht vertellen over hun eigen ontwikkelingen. Gaat het met de tafels leren nog niet goed dan mag het kind aangeven hoe hij of zij dit graag wil leren. Dit kan met werkbladen, online spelletjes of op de trap (red. bewegend leren). Ook de kleuters kunnen al goed vertellen welk doel zij in hun hoofd hebben. Bij ons zijn de tien-minutengesprekken daarom ook altijd met het kind erbij.”
Het gehele team heeft een opleiding gedaan in het kader van Leren zichtbaar maken. “Je mag het niet zomaar doen, dit is om de gedachte van Hattie te bewaken”, legt Annette uit. “Uiteindelijk doen alle leerkrachten hun best, maar hiermee komen niet alle leerlingen tot bloei. Door Hattie wordt duidelijk wat effect heeft op het leren van leerlingen. Het is geen nieuwe methode of een andere ingrijpende verandering. Verbeteren, niet alles veranderen, dat is het motto.”
“Kinderen kunnen heel gericht vertellen over hun eigen ontwikkelingen. Gaat het met de tafels leren nog niet goed dan mag het kind aangeven hoe hij of zij dit graag wil leren."
Professor John Hattie is een onderwijswetenschapper uit Nieuw-Zeeland. Hij is bijzonder hoogleraar Educatie aan de Universiteit van Auckland en is adviseur voor het Ministerie van Onderwijs van Nieuw-Zeeland, Australië en de Verenigde Staten.
John Hattie heeft een onvoorstelbaar groot onderzoek gedaan. Leren zichtbaar maken is gebaseerd op meer dan 800 meta-analyses van meer dan 52.600 onderzoeken, met in totaal minstens 240 miljoen leerlingen.
Dit is veruit het meest uitgebreide, op bewijs gerichte onderzoek naar wat het beste werkt om leerprestaties te verbeteren. Op basis hiervan ontwikkelde hij het programma Visible Learning Plus voor de toepassing van zijn bevindingen in scholen, dat succesvol is in 24 landen. Kijk ook eens op de website van John Hattie >
